. .



Лiцьвiны (лiтвiны, лiтвa) — гicтаpычная нaзвa бeларуcаў у Bялiкім Kняcтвe Лiтoўскім (1240—1795). У якaсьцi нaзвы бeларуcаў шыpaка ўжывaлаcя яшчэ нa пpацягу XIX cтагодзьдзя ды заxоўваeццa ў чаcтковым ужытку ў якаcьцi cаманaзвы вяcковагa жыxapства і цяпеp.




(http://be-x-old.wikipedia.org/wiki/Ліцьвіны)




4/7/13

Бітва пад Воршай 1514 году

Бітва пад Воршай 1514 году

Бітве 1514 пад Воршай, у якой значна меньшае колькасна войска гетмана ліцьвіна Канстанціна Астрожскага разьбіла маскоўскую армію князя Васіля III, прыгатаваны асаблівы лёс.
Для расейскай гістарыяграфіі гэтая бітва ад пачатку была нязручным фактам, які раздражняў ды прыводзіў у шаленства.

Але менавіта гэтая абарончая бітва ліцьвінаў на чале зь гетманам Канстанцінам Астрожскім, праўнукам праваслаўнага сьвятога прэпадобнага Фёдара, нашчадкам князя Рурыка і князя Уладзімера Вялікага, паказвае захопніцкую сутнастнасьць палітыкі Масковіі супраць заходніх суседзяў. Менавіта гэтая бітва не пакідае каменя на камені ад міту аб «адзіным славянскім народзе вялікоросаў, маларосаў ды беларусаў, што імкнуліся стагодзьдзямі жыць у адзінай дзяржаве». Тая бітва, калі стаяла пытаньне далейшага існаваньня Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, стала прыкладам самаахвярнай мужнасьці для многіх пакаленьняў беларусаў.
Расейскія гісторыкі Мікалай Карамзін і Сяргей Салаўёў, між іншым, згадваюць пра бітву ў кантэксьце вайны Васіля III «супроць Літвы», у якім «рускія» ваююць зь «літоўцамі». Пры тым, што Маскоўскае княства ў той час ніяк не асацыявалася з этнонімам «рускія», а нават наадварот - ВКЛ мела поўную назву Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае. Не маглі ж ваяры ВКЛ ваяваць самі з сабой падзяліўшыся на два лагеры - 30-тысячнае войска ліцьвінаў і 80-тысячнае войска рускіх.
Пры ўсёй сьціпласьці апісаньня бітвы абодва расейскіх клясыка акцэнтавалі даволі істотны момант, ад якога пасьля стала адмаўляцца расейская савецкая гістарыяграфія: паражэньне Масковіі было жахлівым і мела стратэгічна адмоўныя наступствы для Масквы - з саюзнае дамовы ў складзе: Вялікае Княства Маскоўскае, Сьвяшчэнная Рымская імпэрыя, Тэўтонскі ордэн , Данія, Брандэрбургскае курфюрства, выйшаў германскі імпэратар Максіміл'ян I. Мэтай дамовы было заваёў і поўны падзел Польшчы ды ВКЛ.
Ніколі ні ў адным падручніку расейскае гісторыяграфіі не зьвярталася ўвагі на этнічную і канфэсійную прыналежнасьць ні воінаў Канстанціна Астрожскага, ні самога гетмана, а наадварот, падкрэсьлівалася іх варожасьць (літоўскасьць). Ваенныя паходы маскоўскіх армій на тэрыторыю Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага трактаваліся выключна ў кантэксьце працэсу "ўзьяднаньня рускіх земляў». Пра прамое паходжаньне ад князя Рурыка гетмана Канстанціна Астрожскага і «рускасьць» большасьці ягоных воінаў замоўчваецца, і наадварот, падкрэсьліваецца, што рускай арміі Васіля III супроцьстаялі «літоўцы» або «польска-літоўская армія». У цэлым і ў цяперашні час працягваецца імпэрская мадэль тлумачэньня гісторыі Ўсходняе Эўропы, паводле якой беларусы - той жа "рускі" народ, які патрапіўшы ў нацыянальна-рэлігійнае рабства літоўцаў ды палякаў, з надзеяй глядзеў на Маскву й проста ня мог ваяваць супроць Масковіі. Хоць, той жа Мікалай Карамзін адзначаў, што "князь Канстанцін Астрожскі брат расейцаў па царкве, але страшны вораг у полі».
У канцы 15 пачатку 16 ст. адносіны паміж Вялікім княствам Маскоўскім ды Вялікім княствам Літоўскім, Рускім і Жамойцкім рэгуляваліся ў аснове сваёй дамоваю 1449 г Казіміра і Васіля II, якая ў гістарычнай літаратуры кваліфікуецца як «вялікі акт падзелу Русі памеж Масквою ды Вільняю». Васіль II браў на сябе абавязак «не вступатися в вотчину Казимира: ни в Смоленск, ни в Любутеск, ни во Мценск, ни во вси… вкраинные места». У сваю чаргу Казімір адмаўляўся ад прэтэнзій на Ноўгарад Вялікі і Пскоў.
Дамова 1449 г замацавала за ВКЛ амаль стогадовыя правы на землі «Русі». У той час пад Русьсю разумелася верхняе Падзьвіньне ды Падняпроўе - Тарапец, Полацак, Віцебск, Друцк, Ворша, Сьвіслач, Смаленск, Казельск, Бранск, Чарнігаў, Кіеў.
Улетку 1514 г з трэцяе спробы, у выніку здрады князя Міхаіла Глінскага, маскоўскія войскі, парушыўшы дамовы, змаглі ўзяць Смаленск, які належыў Вялікаму княству Літоўскаму і Рускаму. Здавалася, шлях для прасоўваньня углыб ВКЛ адкрыты. Пасьля капітуляцыі Смаленску Вялікі князь маскоўскі Васіль III накіраваў далей у Вялікае княства Літоўскае 80-ці тысячную коньніцу баяраў і "людзей вайсковых" (дваранаў і дзяцей баярскіх). Простых воінаў было мала.
На чале гэтага войску стаялі галоўныя ваяводы - баярын Іван Андрэевіч Чаляднін і баярын князь Міхаіл Іванавіч Булгакаў-Галіцын, продак князёў Галіцыных.
Каб папярэдзіць наступ вялікай маскоўскай арміі, Вялікі князь Літоўскі (ён жа кароль польскі) Жыгімонт Казіміравіч, унук Ягайлы, накіраваў насустрач маскоўскаму войску 30-ці тысячнае войска ВКЛ пад кіраваньнем Гетмана Найвышэйшага, князя Канстанціна Іванавіча Астрожскага - лепшага палкаводца Вялікага Княства Літоўскага, за бітву пад Воршай які атрымаў мянушку ад эўрапейскіх ваеначальнікаў - "другі Ганібал" ды "Сцыпіён рускі і літоўскі". На думку папскага легата Пізоні: «Князь Канстанцін можа быць названы лепшым ваеначальнікам нашага часу, ён 33 разы быў пераможцам на поле бітвы... у баі не саступае па адвазе Ромуле».
Большая частка польскае коньніцы і пяхоты, якія выйшлі ў дапамогу Канстанціну Астрожскаму, да бітвы прыбыць не пасьпелі, а Жамойцкая і ўкраінская шляхты плянавалі ахоўваць межы ВКЛ з поўдня і поўначы, бо існавала пагроза нападу раней названага агрэсіўнага заходняга блока. У выніку, у складзе войскаў К. Астрожскага, што сабраліся ў горадзе Менск, дзе знаходзіўся сам Вялікі князь Жыгімонт, польскае коньніцы ды пяхоты было ня больш за 4 тысячы. Гэтую лічбу называе польскі гісторык З. Вайцяхоўскі, удакладняючы, што ў польскіх аддзелах коньніцы была палова і пяхоты іншая палова, г.зн. па дзве тысячы тых і іншых.
Камандавалі коньніцай ліцвіны Юрый Мікалаевіч Радзівіл і Іван Сямёнавіч Сапега, а слуцкі князь Юры Сямёнавіч Алелькавіч стаяў на чале апалчэньня. Польскімі войскамі камандавалі Войцэх Сімпалінскі і Януш Свярчоўскі.
Вялікі князь Літоўскі, Рускі і Жамойцкі Жыгімонт Казіміравіч выехаў на тэатар ваенных дзеяньняў, каб каардынаваць войскі ВКЛ і польскіх аддзелаў (паколькі быў і каралём польскім адначасова).
Месцам, дзе павінна было сабрацца агульнае войска, быў вызначаны Менск і яго прылеглая мясцовасьць. У канцы ліпеня 1514 Жыгімонт прыбыў у Менск. Як адзначае расейскі гісторык М.К. Любаўскі, тут быў праведзены агляд войска, і высьветлілася, што польскія аддзелы прыбывалі марудна, а большая частка іх пяхоты засталася ў Берасьці. Кароль адправіў да іх ліст, каб яны пасьпяшаліся, а сам з войскам зрабіў пераход зь Менску ў Барысаў, дзе зноў правёў агляд і перапіс войскаў. Паколькі Смаленск ужо быў захоплены, і войскі Масковіі прасоўваліся ўглыб ВКЛ, Жыгімонт паслаў Канстанціна Астрожскага з 30-і тысячным войскам насустрач ворагу, а сам з польскай пяхотай у колькасці 4 тыс. чалавек застаўся ў Барысаве.
Гэтыя лічбы - 80 тысяч чалавек у войсках Вялікага Княства Маскоўскага і 30 тысяч у войсках Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага - прыводзяцца ў расейскіх летапісах, хроніках М. Стрыйкоўскага і А. Гваныні, ў іншых замежных крыніцах. Згаджаюцца з гэтым і вайсковыя гісторыкі XX ст.
Першы бой паміж ліцьвінамі і перадавымі атрадамі маскоўскага войска адбыўся на левым беразе Бярэзіны пры пераправе войскаў князя К. Астрожскага. Папярэдне ён правёў артылерыйскую стральбу з гармат ды пішчаляў, нанёсшы страты непрыяцелю. Гэты бой адбыўся 27 Жніўня 1514. Некалькі маскоўскіх палкоў было разьбіта, людскія страты склалі каля 1300 чалавекаў. На наступны дзень авангард арміі К.І. Астрожскага нанёс паразу маскоўскім войскам у баі над ракою Бобр і 1 верасьня дасягнуў ракі Друць. Тут часткі Івана Багдановіча Сапегі нанесьлі паразу тром маскоўскім паліцам. Было забіта некалькі соцень воінаў і шмат ўзята ў палон.
Тады галоўны маскоўскі ваявода Іван Чаляднін, якому Вялікі князь Васіль III даручыў камандаваньне ўсімі войскамі, адступіў са сваімі войскамі за Днепр і выбраў для наступнай, галоўнай бітвы, зручнае месца на левым беразе. Тут, паміж Воршай і Дуброўнам каля ракі Крапіўна, на вялікім полі і разьмясьціліся маскоўскія палкі - на ўзвышшах каля вёсак Пугайлава і Рукліна, зьлева ад лесу на рацэ Днепр каля вёскі Рукліна, пакінуўшы свабоднай тэрыторыю для непрыяцеля ў лукавіне Дняпра на яго левым беразе. Менавіта тут І.А. Чаляднін плянаваў даць генеральны бой гэтай кампаніі, а магчыма і ўсёй вайне паміж Вялікім княствам Маскоўскім і Вялікім княствам Літоўскім, Рускім і Жамойцкім, разьбіць меньшага па колькасьці амаль утрая непрыяцеля, захапіць палонных і скончыць вайну перамогай.
Канстанцін Астрожскі ўсьведамляў усю адказнасьць і значэньне гэтае бітвы. Фактычна на карце стаяў сам факт далейшага існаваньня Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, як незалежнае дзяржавы. Параза значыла зьнікненьне дзяржавы ліцьвінаў з эўрапейскай мапы. Месца бітвы, прапанаванае маскоўскімі войскамі і ўяўнае нязручным ды загадзя пройграшным для войскаў ВКЛ - ззаду Днепр, наперадзе - кратна перавышае войска непрыяцеля, гетман К.І. Астрожскі выкарыстаў псіхалягічна, як апошні рубеж, пасьля якога нічога няма. Менавіта з гэтай, абкружанай вадой ды супраціўнікамі зямлёю, і была асацыяцыя воінаў ліцьвінаў, як з Айчынаю, маці, дзецьмі, мінулым і будучыняй іх саміх. Наймудрэйшы гетман Канстанцін Іванавіч Астрожскі імітаваў 7 верасьня 1514 пераправу Дняпра сваімі войскамі ў раёне Воршы, і усыпіўшы пільнасьць ворага, у ноч на 8 верасьня перадыслакаваў войскі па Віцебскай дарозе на поўнач ад Воршы. Уначы, на пустым месцы, праз Днепр было пабудавана два пантонных масты. Яны былі зробленыя са шчыльна заканапачаных ды моцна зьвязаных паміж сабою пустых бочак. Для пераправы выкарыстоўвалі таксама плыты і чоўны з суцэльным насьцілам, каб не чуваць было грукату колаў гармат. У багністых месцах каля ракі былі пракладзеныя грэблі з паваленых і зьвязаных дрэваў. Коньніца войскаў Канстанціна Астрожскага перапраўлялася праз Днепр па вузенькіх бродах недалёк ад Варшанскае цьвердзі, страціўшы пры гэтым толькі аднаго вершніка, які патануў. На працягу ночы па двух пантонных мастах былі перапраўленыя ўся пяхота і артылерыя войскаў ВКЛ у раён вёскі Пашам, што знаходзіцца ў лукавіне Дняпра. Апошняе, што зрабіў гетман Канстанцін Астрожскі - уся пераправа, пантонныя масты і грэблі былі разбураны на вачох войскаў ВКЛ. Такім чынам, адступаць было няма куды. Ці перамога, ці сьмерць.
Бітва ў полі на беразе Дняпра, за пяць вёрст ад Воршы, адбылася 8 верасьня 1514 года, у Дзень Нараджэньня Багародзіцы.
Маскоўскі ваявода Чаляднін раніцай паставіў усе свае войскі ў баявы парадак у тры выцягнутыя лініі. На флангах конныя фармаваньні, што мусілі падчас бою зайсьці ў тыл ворагу. Спераду стаяў полк перадавой аховы. У цэнтры маскоўскі вялікі полк, па фронце шырынёй 5 км. На правым фланзе - полк правае рукі, на левым, каля вёскі Рукліна, - полк левае рукі. На ўзвышшы ў цэнтры за вялікім палком маскоўскага войску стаяў полк тылавой аховы. Маскоўскае войска выступала пад белым сьцягам. Усе маскоўскія палкі былі конныя, цяжкіх гармат маскоўскія войскі ня мелі, таму што Вялікі князь Васіль III загадаў пакінуць іх у захопленых замках. Аднак, як сьведчыць гісторык Н.Н. Карамзін, «агнястрэльны снарад» ў маскоўскім войску быў.
Галоўны ваявода расьцягнуў свае сілы таму, што яны амаль утрая перавышалі войска Канстанціна Астрожскага. Ён вырашыў атачыць войскі суперніка, разьбіць яго і скінуць рэшткі разьбітых ліцьвінаў у Днепр. Таму маскоўскае войска расьцягнулася па лініях, і стварылася магчымасьць прарваць іх. Адзіны сапраўдны кіраўнік у маскоўскім войску адсутнічаў, а кожны з двух галоўных ваяводаў камандаваў сваімі войскамі самастойна.
Гэта паўплывала на ход і вынікі бітвы пад Воршай. Адбілася на правядзеньні бітвы й тое, што ў маскоўскім войску не было артылерыі. Да таго ж, яны, заспакоеныя сваею лікаваю перавагаю, былі ўпэўненыя ў сваёй перамозе. Таму іх галоўныя ваяводы і ваяводы рангам ніжэй своечасова ня ўбачылі небясьпекі, а калі яна зьявілася ў часе бітвы, то было ўжо позна.
Войскі Канстанціна Астрожскага занялі баявыя пазіцыі па абодвух бакох яра, які ішоў ад вёскі Пугайлава да пераправы праз Дняпро. Яны сталі паводле свайго старога баявога звычаю - наперадзе знаходзіліся полк коньніцы Юрыя Радзівіла зь ліцьвінаў і полк польскае коньніцы Януша Свярчоўскага. На правым і левым флангах стаялі па тры дапаможных (рэзэрвовых) палкі ліцьвінскае коньніцы, якія складаліся зь лёгка ўзброеных харугваў. На краі правага крылу К. Астрожскі разьмясьціў ў схованцы пад аховай лесу і паблізу берага Дняпра ўсе гарматы ды частку пяхоты зь пішчалямі і самапаламі. Наогул войскі гетмана Канстанціна Астрожскага былі сьцягнутыя ў моцныя і сгрупіраванныя падраздзяленьні, гатовыя прабіць расьцягнутыя лініі ворагаў.
Як сьведчыць батальная карціна «Бітва пад Воршай» (намаляваная невядомым удзельнікам бітвы Каля 1520 г., знаходзіцца ў Нацыянальным музэі Варшавы), К.І.Астрожскі быў апрануты ў баявыя адзеньня з шабляй у каштоўных камянях. Падчас бітвы ліцьвіна-беларускае войска выступала пад дзяржаўным сьцягам чырвонага колеру зь серабрыстай выявай Пагоні з аднаго боку і Багародзіцы зь Дзіцём Езусам на руках на другім баку. Побач зь Гетманам Найвышэйшым несьлі й іншы сьцяг, Гетманскій, сіняга колеру. З аднаго боку яго таксама было серабрысты малюнак Пагоні на чырвоным фоне, з другога - выява Сьвятога Станіслава.
У пятніцу 8 верасьня 1514 г. «на Рожжество Пресвятыя Богородiцы» ў 9 гадзін раніцы войска князя Канстанціна Іванавіча Астрожскага ўжо было пастаўлена ў баявы парадак на поле бітвы. У адпаведнасьці з звычаем сьвятары з абодвух бакоў адслужылі малебны за перамогу.
Пасьля малітвы абодва крыла маскоўскай арміі крыху адышлі ад асноўнага войска, каб затым атачыць непрыяцеля з тылу. Галоўныя ж маскоўскія сілы засталіся ў баявых парадках у сярэдзіне поля, а некаторыя падпадзяленьні нават прасунуліся трохі наперад, каб выклікаць непрыяцеля на бой. Пасьля гэтых перасоўваньняў на вольнай тэрыторыі паміж ліцьвінамі-беларусамі і маскоўскімі войскамі пачаліся «Гарц» - асобныя паядынкі паміж ваярамі двух бакоў, для ўзьняцьця духу ў сваіх войсках.
Зь невялікім заклікам-прамовай па-беларуску зьвярнуўся да сваіх рыцараў Канстанцін Астрожскі. Ён нагадаў аб слаўных баявых традыцыях продкаў, заклікаў быць мужнымі і абараняць ад ворага Бацькаўшчыну. Пасьля выступу Астрожскі загадаў конным паліцам свабодна рушыць наперад. Маскоўскія ваяводы палічылі гэта пачаткам бітвы. Затрубілі горны, забілі барабаны, і сьцягі распусьцілі да бою.
Атаку пачаў полк правае рукі маскоўскага войска на чале з князем Міхаілам Іванавічам Булгакавым-Галіцым. Асобныя падраздзяленьні І.Чаляднін паслаў на флангі, каб адразу ж зайьсці ў тыл ворага. Адбіўшы першую атаку непрыяцеля, беларускія коньнікі, якія атрымалі падмацаваньне, самі пачалі наступаць. Полк Сімпалінскага, які складаўся зь цяжкае кавалерыі, адпаведна ўзброенай і з моцнымі дасьпехамі, праскакаў галопам перад фронтам беларускага палка, што заняў пазіцыю ў цэнтры поля бітвы, нанёс ворагу ўдар па флангу. Польскія кавалерысты з доўгімі дзідамі валілі з коней маскоўскіх воінаў. М.Стрыйкоўскі ў сваёй «Хроніцы» распавядае, што ў паветры сьвісталі стрэлы, чуўся звон шабель, раздаваліся стрэлы агнястрэльнае зброі. Кавалерысты набіралі тэмп, уразаліся ў шэрагі маскоўскага войска. Разгортвалася жорсткая бітва.
Князь Міхаіл Булгакаў-Галіцыя таксама атрымаў падмацаваньне і аднавіў шэрагі свайго фронту. Маскоўскія сілы на правым флангу пачалі другі напад. Беларускія рыцары і польскія кавалерысты выстаялі, але раптам расступіліся і вораг апынуўся перад пяхотай. Пяхота, страляючы зь пішчаляў, зьнішчыла шмат маскоўскай кавалерыі. Шэрагі маскоўскага палка зьмяшаліся. У гэты момант Канстанцін Астрожскі зьвярнуўся да рыцараў: «Гэй! Вось цяпер наперад, дзеці! ". (Для таго часу ён быў дастаткова стары - яму было 54 гады). Ён казаў ім пра ўжо недалёкую перамогу, трыумф, пра тое, што вораг ужо слабее. Заклікаў сваіх “мілых братоў” аднавіць мужнасьць у гэтыя хвіліны: «будзьце мужныя зараз, калі вораг слабее, памятайце аб сваіх бацьках і будзьце годнымі сынамі іх. З намі Бог і Ён абараняе нас зь неба! ». Гэтая прамова, сказаная па-беларуску, так запісана ў Хроніцы, натхніла воінаў, псіхалягічна ўзьдзейнічаючы на ​​іх, і яны зноў кінуліся ў атаку.
І зноў працягнулася жорсткая крывавая бітва. Канстанцін Астрожскі, размахваючы гетманскай булавой, зноў павёў у атаку сваіх рыцараў. Яны зьбівалі ворага дзідамі, секлі мечамі. Нарэшце маскоўская коньніца Булгакава-Галіцыі была зламана, разьбіта і ў беспарадку кінулася ў адступленьне.
Беларуская кавалерыя і полк Сімпалінскага ўварваліся ў іншую лінію маскоўскага войска. Яны гналі рэшткі маскоўскага палка правай рукі і секлі ўцекачоў, ужо няздольных весьці бой.
Аднак Чаляднін не прыйшоў на дапамогу Булгакаву-Галіцыі. Гэта тлумачыцца суперніцтвам ваяводаў і жаданьнем кожнага зь іх перамагчы самастойна, каб выслужыцца перад Васілём III. Нават пасьля разгрому войскаў Булгакава-Галіцыі ў Чалядніна заставалася войскаў больш, чым у Канстанціна Астрожскага. Яшчэ раней Чаляднін накіраваў свой полк левай рукі ў наступ на супрацьлеглае, правае крыло войскаў Канстанціна Астрожскага. Але выступ быў і ня моцным, і выкананьне нерашучым. Гэта дало магчымасьць беларускай лёгкай кавалерыі на працягу доўгага часу адбіваць атакі маскоўскага войска на гэтым флангу. Чаляднін чакаў, калі ў бой супраць правай рукі апынуцца ўцягнутымі ўсе харугвы беларускай лёгкай коньніцы, каб зайсьці да іх у тыл і адным магутным ударам разьбіць іх.
Нарэшце Чалядніну здалося, што ён перамагае. У нейкі час бітвы ён убачыў, што беларуская коньніца спыніла свае контратакі і па загаду Канстанціна Астрожскага пачала адступаць, а затым і кінулася бегчы. Тады Чаляднін, упэўнены ў сваёй перамозе, кінуў у бой усе свае сілы. Аднак, у пэўны момант па знаку гетмана, ён падняў булаву, коньніца ліцьвінаў-беларусаў у адступленьні раптам падзялілася на дзьве часткі, якія хутка сышлі налева-направа, у выніку чаго маскоўская коньніца апынулася перад артылерыяй і пяхотай ВКЛ. Першыя і апошнія шэрагі маскоўскае коньніцы апынуліся растралянымі зь першага залпу і працягваліся стрэлы гармат ды пішчаляў. Яны панесьлі вялікія страты ў конях і ваяроў. Гэта быў пераломны момант Аршанскай бітвы. Пасьля расстрэлу гарматамі ліцьвінаў маскоўскага войска ў яго шэрагах пачалася паніка, і яно кінулася адступаць. Цяпер ужо ўцякалі рэшткі абодвух флангаў маскоўскага войска.
Спачатку Чаляднін спрабаваў угаварыць сваіх воінаў спыніць уцёкі, але кіраваньне было згублена і ніхто яго ня слухаў. Паніка ўразіла маскоўскае войска.
Валынскі кароткі летапіс сьведчыць, што ад пачатку бітвы да панічных уцёкаў маскоўскага войска з поля бою прайшло ўсяго тры гадзіны.
Пасол германскага імпэратара да Васіля III барон Жыгімонт Герберштэйн, едучы ў Маскву праз Вільню ў 1517 г. наведаў палонных И.А.Чалядніна і М.І.Булгакава-Галіцыі і размаўляў зь імі пра бітву пад Воршай. У сваіх запісках ён расказвае, са слоў палонных, пра манеўры К.Острожского так, што гетман навёў непрыяцеля на гарматы і тым самым разграміў маскоўскае войска: «Ліцьвіны, наўмысна адыходзячы да таго месца, дзе ў іх былі схаваны гарматы, накіравалі іх супраць маскавітаў , якія насядалі, і расстралялі іх заднія шэрагі, што выстраіліся ў рэзерве занадта сумны, ўнеслі тым паніку ў іх шэрагі і расьсеялі па полі. Такі нечаканы прыём прывёў маскавітаў у жах, таму што яны палічылі, што першыя шэрагі ўжо разьбіты і кінуліся бегчы. Ліцьвіны, разгарнуўшы свае баявыя парадкі, гналі іх, гналі і забівалі. Убачыўшы гэта, пачалі бязладнае адступленьне, пераходзячае ў панічны ўцёкі, і два фланга маскоўскіх войскаў. Толькі ноч і лясы спынілі гэтае знішчэньне ».
А.Гваныні вобразна адзначыў, што рака Крапіўна паміж Воршай і Дуброўна замарудзіла свой бег з-за вялікай колькасьці трупаў. Коньнікі К.Астрожскага працягвалі перасьлед на працягу васьмі літоўскіх міль (прыкладна 60 км.). Некаторыя коньнікі вярнуліся толькі на наступны дзень, прывёўшы вялікая колькасьць палонных.
І расейскі гісторык М.М.Карамзін тое ж самае піша пра заканчэньне Аршанскай бітвы ў "Гісторыі дзяржавы Расійскай»: «Ліцьвіны ніколі не атрымлівалі такой слаўнай перамогі над расіянамі: гналі, рэзалі, тапілі іх у Дняпры і Крапіўне; целамі была спрэс пакрыта поля паміж Воршай і Дуброўна ».
Страты маскоўскіх войскаў забітымі па Карамзіну і Салаўёву склалі прыкладна 30 000 чалавек. Храністы Стрыйкоўскі і Бельскі дадаюць яшчэ 10 000 чалавек забітымі не на поле бою, а ў выніку перасьледу да заходу сонца. Страты маскоўскага войска палоннымі склалі больш за 5 000 чалавек, у тым ліку галоўныя ваяводы И.А.Чаляднін і М.І.Булгакаў-Галіцыі, 8 вярхоўных ваяводаў, 37 начальнікаў ніжэйшага рангу, 2 000 дзяцей баярскіх і больш за 2 000 іншых воінаў. 20.000 трафейных коней і палова вайсковага абозу былі перададзены пераможцам. Сярод трафеяў былі ўсе маскоўскія сьцягі і агнястрэльная зброя.
Трыумф князя Канстанціна Астрожскага быў поўным.
Страты пераможцаў складалі забітымі 4 князя і каля пяцісот рыцараў.
На наступны дзень сьвяткавалі перамогу. Спачатку адслужылі праваслаўны малебен «у гонар Сьвятой Тройцы і ва хвалу Госпада Бога», і каталіцкі малебен. Затым прывялі палонных ваяводаў і ў іх прысутнасьці К.Астрожскі павіншаваў сваіх ваяводаў, ротмістра і рыцараў зь перамогай. Пазьней, 3 сьнежня 1514 г., Вялікі князь Літоўскі, Рускі і Жамойцкі, кароль Польскі Жыгімонт наладзіў урачысты прыём у гонар гетмана Астрожскага і рыцараў-пераможцаў. Аб перамозе былі разасланыя каралеўскія граматы ўсім манархам Эўропы. Да некаторых зь іх былі адпраўленыя невялікія групы палонных. Палонныя ваяводы і баярскія дзеці былі разасланыя па замках ліцьвін-беларусаў, а простыя воіны перададзены шляхце для выкарыстаньня на сельгаспрацах.
Маскоўская ўлада не цікавілася лёсам палонных суайчыннікаў. Сам Вялікі князь Маскоўскі Васіль III сказаў, што для яго «той, хто трапіў у палон, - мёртвы». Іван Андрэевіч Чаляднін памёр у Вільні праз некалькі гадоў. М.І.Булгакаў-Галіцыі і Іван Сямёнавіч Селяхоўскі вярнуліся на радзіму толькі ў 1552 годзе, у час валадараньня Івана IV. Булгакаў-Галіцыі памёр праз два гады пасьля вяртаньня манахам пад імем Іона.
Пасьля Аршанскай бітвы князь Канстанцін Астрожскі прынёс вялікую матэрыяльную ахвяру ў храм Сьвята-Духаўскага манастыра праваслаўнай царквы ў падзяку Богу за падораную яму перамогу над «непрыяцелем і супастата Праваслаўнай царквы Вялікім князем Маскоўскім». Звонку на сьцяне храма была прымацаваная памятная дошка з надпісам на беларускай мове. Каля 1520 года невядомы мастак, найбольш верагодна, што ўдзельнік самой бітвы, намаляваў карціну, якая лічыцца першай у батальным жывапісе Ўсходняе Эўропы.
Бітву пад Воршай апісалі ўсё летапісы таго часу, у тым ліку маскоўскія і наўгародскія, а таксама замежныя хронікі.
Бітва пад Воршай вывучалася ў ваенных навучальных установах дарэвалюцыйнай Расіі. Як прыклад баявога майстэрства ліцьвін-беларускіх рыцараў, прыклад вайсковага таленту К.Астрожскага і ўдалай аперацыі яна прыведзена ў Расійскай ваеннай энцыкляпедыі (1914 г.).
Бітве 8 верасьня 1514 года мела вялікія дыпляматычныя наступствы. Германскі імпэратар Максіміліян I пасьля паразы маскоўскага войска разарваў саюз з Васілём III. Гэты саюз быў першым змовай германцаў і маскоўскай улады аб падзеле Польшчы і Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, паводле якога Германскай імпэрыі даставалася Польшча, а Маскоўскай дзяржаве землі ВКЛ, і ў сувязі з гэтым, вызначэньне Маскоўскай дзяржавы, як Рускай.
Ганебнае паражэньне адсунула тэрміны выкананьня плянаў германа-маскоўскага саюза на доўгія гады, але, на жаль, не назаўжды. Аршанская бітва практычна замацавала ўсходнюю мяжу ВКЛ (Беларусі), якая існавала да канца XVIII стагодзьдзя.

No comments:

Post a Comment

Папулярныя артыкулы